صندوق قابل معامله (ETF) نوعی ابزار مالی است که به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا سبدی متنوع از اوراق بهادار را به صورت یکجا خریداری کنند. در عین حال، سهام صندوق‌های قابل معامله، مانند سهام بورس به صورت لحظه‌ای قابل معامله است. به بیان دیگر، با خرید سهام از یک صندوق قابل معامله، هم به پرتفوی خود تنوع می‌بخشید و هم قادر به مدیریت سریع دارایی خود خواهید بود. سبد شما می‌تواند سهام شرکت‌های مختلف را در خود جای دهد یا حتی پیرو یک شاخص مشخص (مثل شاخص بورس تهران) باشد.
تفاوت صندوق قابل معامله با صندوق سرمایه‌گذاری مشترک
در نگاه اول، هر دو صندوق بسیار شبیه به نظر می‌رسند و تنوع‌بخشی ویژگی برجسته آن‌ها است. البته قیمت صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، به صورت لحظه‌ای محاسبه نمی‌شود و تنها در پایان هر روز می‌توانید نسبت به نقدشوندگی سهام آن‌ها اقدام کنید. از این رو، معمولاً صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت‌تر کاربرد دارند.
مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق قابل معامله
یک صندوقEFT، هزینه‌های مدیریتی بسیار پایین‌تری نسبت به صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک دارد. همچنین، قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، تمام تراکنش‌های صندوق قابل معامله را معاف از مالیات می‌داند. تنها هزینه‌ای که از شما کسر خواهد شد همان هزینه‌های مدیریتی و کارمزد معاملات است. از دیگر سو، با امکان نقدشوندگی بالا، صندوق‌های EFT، یک گزینه ایده‌آل برای سرمایه‌گذاری کوتاه مدت محسوب می‌شوند. زمانی که شما به فروش دارایی‌های خود اقدام می‌کنید، واریز پول به حساب شما نهایتاً ظرف سه روز کاری صورت می‌گیرد.
ارزش دارایی‌های خالص یک صندوق قابل معامله، به صورت آنی محاسبه می‌شود و تمامی تراکنش‌ها از شفافیت کافی برخوردارند. به این ترتیب، در هر صندوقEFT، امکان سوء استفاده‌های مالی به شدت محدود است. صندوق‌های قابل معامله در انواع مختلفی وجود دارند که هرکدام به یک بخش از بازار سرمایه معطوف است. از این‌رو، شما می‌توانید با توزیع سرمایه خود در صندوق‌های مختلف، فرصت‌های سرمایه‌گذاری بسیار متنوعی داشته باشید.
انواع صندوق قابل معامله
دسته بندی صندوق‌هایEFT، بیشتر بر مبنای ترکیب سبد دارایی یا رویکرد آن‌ها شکل می‌گیرد. بسته به امکان سودآوری و ریسک سرمایه‌گذاری، هر صندوق گروه مخاطب خاصی را هدف قرار می‌دهد. باید در نظر داشت که گستره صندوق‌ها چنان وسیع است که تقریباً تمام تیپ‌های سرمایه‌گذاری را پوشش می‌دهد. در ادامه به گونه‌های اصلی صندوق قابل معامله می‌پردازیم. تمام صندوق‌های ETF موجود در بازار را می‌توان با کمی تقریب در دسته‌های زیر جای داد.
صندوق ETF درآمد ثابت
در واقع، صندوق ETF درآمد ثابت، کم‌ریسک‌ترین نوع صندوق سرمایه‌گذاری است. صندوق قابل معامله با درآمد ثابت را می‌توان جایگزنی به‌صرفه برای سپرده‌های بانکی در نظر گرفت. زیرا، سود چنین صندوق‌هایی معمولاً بهتر از سود بانک‌ها است. از طرفی، به دلیل قابلیت نقدشوندگی بالا، وقتی سرمایه خود را از این صندوق خارج می‌کنید، دچار جریمه برداشت زودهنگام نمی‌شوید. البته، ضمانت سود، به نوع صندوق بستگی دارد.
صندوق ETF مختلط
اگر همزمان رشد و حفظ سرمایه برای شما اهمیت دارد و نمی‌خواهید ریسک بالایی داشته باشید، صندوق‌های قابل معامله مختلط، گزینه مناسبی برای شما خواهد بود. در اینجا منظور از صندوق مختلط، ترکیبی هوشمندانه از سهام شرکت‌ها و اوراق با درآمد ثابت است. اغلب صندوق‌های مختلط، با تخصیص ۶۰ درصد به اوراق با درآمد ثابت و ۴۰ درصد به سهام، تعادلی بین پتانسیل رشد و حفظ سرمایه ایجاد می‌کنند.
صندوق ETF طلا
سرمایه این صندوق، ترکیبی از طلا و دارایی‌های مرتبط با آن است؛ یعنی سکه، شمش و اوراق بهادار. طلا دارایی امنی است که در زمانه تورم و عدم ثبات اقتصادی، تا حد زیادی ارزش خود را حفظ می‌کند. به این ترتیب، صندوق قابل معامله طلا، قادر است تا بی‌ثباتی‌های ناشی از اقدامات سیاسی را پوشش دهد. مزیت‌هایی مثل نقدشوندگی بالا، ریسک پایین، امکان سرمایه‌گذاری با مبالغ اندک و سود مناسب، صندوق قابل معامله طلا را به یکی از ساده‌ترین و مطمئن‌ترین انواع سرمایه‌گذاری بدل می‌کند که دست کم، نسبت به خرید طلای فیزیکی پتانسیل رشد بالاتری دارد.
صندوق EFT شاخصی
صندوق‌های شاخصی را می‌توان مانند سبدی از سهام‌های متنوع در نظر گرفت که کل بازار نمایندگی می‌کنند. این صندوق‌ها به جای اینکه بر یک یا چند سهام مشخص معطوف شوند، سبد سهام را به شکلی توزیع می‌کنند که بازدهی آن مطابق با بازدهی کل بازار باشد. در واقع، صندوق‌های شاخصی بر این اصل استوار هستند که پیش‌بینی عملکرد سهام‌های فردی در بلندمدت بسیار دشوار است. بنابراین، به جای تلاش برای پیش‌بینی آینده، کسب بازدهی متوسط بازار را هدف قرار می‌دهند. در مقایسه با دیگر صندوق‌ها، مزیت اصلی صندوق قابل معامله شاخصی، هزینه‌های مدیریت پایین‌تر و ریسک کمتر است.
صندوق EFT اثربخشی
صندوق‌های قابل معامله اثر بخشی، به جای اینکه در سهام شرکت‌های مختلف از صنایع گوناگون سرمایه‌گذاری کنند، فقط روی سهام یک صنعت خاص تمرکز دارند. چنین تمرکزی از طرفی ریسک سرمایه‌گذاری را بالا می‌برد و از طرف دیگر، پتانسیل سودآوری را. فرض کنید یک صندوق قابل معامله بر صنعت خودرو معطوف شود. دارایی‌های چنین صندوقی، در واکنش به رخ‌دادهای مهم در صنعت خودرو، رشد یا سقوط خواهد داشت.
صندوق EFT سهامی
صندوق‌های قابل معامله سهامی نزدیک‌ترین صندوق به سهام متعارف شرکت‌ها است. در این صندوق‌ها، حداقل 70 درصد کل دارایی به سهام شرکت‌ها در بورس و فرابورس اختصاص دارد. به همین دلیل، صندوق EFT سهامی را باید پر ریسک‌ترین صندوق قابل معامله دانست و به تبع آن، بیشترین پتانسیل سودآوری را نیز می‌شود به همین صندوق‌ها نسبت داد. حجم واحد‌های قابل انتشار در چنین صندوق‌هایی، بین 5 هزار تا 500 هزار واحد است که در آن صندوق‌های زیر 50 هزار واحد صندوق کوچک و صندوق‌های بالای 50 هزار واحد صندوق بزرگ به حساب می‌آید.
محدودیت‌های صندوق قابل معامله
یکی از مخاطرات اصلی صندوق‌های قابل معامله که البته مختص به آن‌ها نیست، خطر بسته شدن یا توقف فعالیت صندوق است. اگرچه سهامداران سرمایه خود را پس می‌گیرند، اما چنین اتفاقی، برای سرمایه‌گذارانی که به برنامه‌ریزی دقیق عادت دارند، آزار دهنده خواهد بود. از طرفی هدف اصلی از سرمایه‌گذاری در یک صندوق، پایین آوردن ریسک معاملات و سپردن سرمایه، به یک تیم متخصص است. ماهیت صندوق‌های قابل معامله، به دلیل نزدیکی به سهام بورس، از چنین ویژگی‌هایی فاصله می‌گیرد. البته این مسئله به سازوکار مدیریتی صندوق‌های ETF ارتباطی ندارد و به قابلیت معامله آنی آن‌ها بازمی‌گردد. به زبان ساده، قابلیت معامله آنی، امکان رفتار هیجانی را برای سرمایه‌گذار فراهم می‌کند.
سخن پایانی
سرمایه‌گذاری عرصه سود و زیان است و ورود به بازارهای مالی را باید مسیری پرفراز و نشیب تلقی کنیم. ابزارهای مالی جدید مثل صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله، قصد دارند تا چنین مسیری را برای ما هموار سازند. تدابیری مثل تنوع به سبد دارایی‌‌ها، به‌کارگیری تحلیلگران حرفه‌ای و انتخاب پشتوانه‌های سرمایه‌ای مختلف تنها گوشه‌ای از عملکرد صندوق‌ها در راستای کسب سودآوری است. از این رو، امکان دارد تصمیمات مدیریت یک صندوق اهداف آنی را دنبال نکند.
بد نیست، سود و ضرر چنین صندوق‌هایی را آنی فرض نکنیم. احتمال دارد شما با خرید و فروش زودهنگام سهام یک صندوقEFT، تصمیم هیجانی یا نسنجیده‌ای گرفته باشید. به این ترتیب، سرمایه‌گذاری در صندوق‌هایEFT، زمانی منطقی به نظر می‌رسد که از نظر متخصصان مالی و تحلیلگران خبره نسبت به شرایط بازار غافل نباشید.